4857 sayılı İş Kanunu’na tabi olarak çalışan bir işçinin, işveren ile imzalamış olduğu iş sözleşmesinde, fazla çalışma yapması halinde hak kazanacağı fazla çalışma ücretlerinin temel ücrete dahil edildiği, bu sebeple yasal koşullar içinde yapılan fazla çalışmalara karşılık gelen ücretler için işçinin herhangi bir ücret talep edemeyeceğine dair düzenlemelerle uygulamada sıklıkla karşılamaktayız. Bu yazımızda özellikle “beyaz yaka” olarak tabir ettiğimiz kişiler ile yapılan iş sözleşmelerinde yer alan bu düzenlemelerin hangi şartlar altında geçerli olduğuna; “İş Kanununa İlişkin Fazla Çalışma ve Fazla Sürelerle Çalışma Yönetmeliği” kapsamında işçinin yazılı onayını irdeleyeceğiz.
• İşçi tarafından gerçekleştirilecek fazla çalışma karşılığı ücretin, temel ücretine dahil olduğuna dair iş sözleşmesinde açık hüküm yer almalı
• Fazla çalışma süresinin günlük en çok çalışma süresi olan 11 saati ve yıllık en çok fazla çalışma süresi olan 270 saati geçmemesi gerekir. Nitekim işçinin bu süreleri aşan fazla çalışmalarını ispatı halinde yıllık 270 saati aşan fazla çalışma ücretlerini işverenden talep edebilir. İşçiye ait ücret bordrolarında fazla mesai tahakkuku yapılmış ve işçi bu bordroları ihtirazı kayıt ileri sürmeksizin imzalamışsa, 270 saatin üzerinde fazla çalışma gerçekleştirdiğini ancak ücret bordrolarına eş değer kuvvette bir delille ispat edebilir. Ancak ücret bordroları işçiye hiç imzalatılmamışsa, bu çalışmaları için her türlü delile dayanabilir.
• Bir diğer husus ise işçinin iş sözleşmesindeki fazla mesai ücretlerini kapsar ücreti, asgari ücretin üzerinde belirlenmesi gerektiğidir. Diğer bir deyişle davacının aylık ücret seviyesinin bu düzenleme karşısında uygulanabilirliği araştırılmalıdır. Örneğin işçinin fazla çalışma ücretleri temel ücretinden çıkartıldığında, kalan temel ücret asgari ücrete çok yakın ve asgari ücret seviyesinde kalıyorsa; iş sözleşmesi ile kararlaştırılan bu ücret, işçinin temel ücreti kabul edilecek ve fazla çalışma karşılığı hak kazandığı ücret İş Kanunu kapsamında hesaplanacaktır.
Fazla çalışma ücretinin kararlaştırılan ücretle birlikte ödendiği bir kurguda, işçinin o ay fazla mesai yapmaması halinde, işverenin sözleşmede belirlenen ücreti ödemekle yükümlü olup olmadığı da ayrı bir tartışmaya değer konudur. Yargıtay, işçi fazla çalışma yapsın ya da yapmasın sözleşmede fazla çalışma ücreti dahil edilerek belirlenen ücreti alabileceği vurgulanmıştır.
“ Dosya içeriğine göre, davacının işyerinde idari kadro olan reyon şefi olarak çalıştığı, kendisi ile imzalanan iş sözleşmesinde, açıkça yılda 270 saat fazla mesainin, kararlaştırılan ücretin içinde olduğu belirtilmiştir. Bu düzenleme yukarda açıklandığı gibi geçerlidir. Davacı fazla mesai yapsa da yapmasa da sözleşmedeki ücrete hak kazanacaktır”. (Yargıtay 9. HD. 01.04.2008 gün, 2007/ 33244 E, 2008/ 7133 K)
Yukarıda yer verdiğimiz hususların iş sözleşmesinde yer alması, işçinin hak kazandığı fazla mesai ücretlerinin iş sözleşmesinin imzalandığı ilk yıl geçerli olacağını belirtmekte fayda görmekteyiz. 06.04.2004 tarihli 25425 nolu Resmi Gazete’de yayımlanan İş Kanununa İlişkin Fazla Çalışma ve Fazla Sürelerle Çalışma Yönetmeliği (“Yönetmelik”) m. 9/2 uyarınca işveren her yıl başında fazla çalışmaya ilişkin işçinin yazılı onayını almak zorundadır. Nitekim bu düzenlemeye aykırı hareket eden işverenler için idari para cezası yaptırımı uygulanmaktadır. 2017 için öngörülen idari para cezası ise fazla çalışma için onayını alınmayan her bir işçi için 295 TL olarak öngörülmüştür.